موزه ملی علوم و فناوری هر ساله جشنوارهای با عنوان «علم برای همه» را در آبان ماه مصادف با هفته علم برگزار میکند. در همین رابطه سراغ سرکار خانم صونا آقابابایی، دبیر جشنواره «علم برای همه» رفتهایم تا از ویژگیهای جشنواره امسال و جشنوارههای مشابه دنیا اطلاعاتی کسب کنیم. در ادامه، این گفتوگو را باهم میخوانیم:
ابتدا از پنجمین جشنواره سالانه موزه ملی علوم و فناوری موسوم به «علم برای همه» بگویید:
این جشنواره از روز شنبه 18 آبان همزمان با روز جهانی «علم در خدمت صلح و توسعه» آغاز میشود و تا جمعه 24 آبان 1398 ادامه خواهد داشت. جشنواره امسال موضوعی نیست و از بخشهای مختلف تشکیل شده است. البته در بخشی از جشنواره ممکن است موضوعات مشخصی داشته باشیم. بطور کل جشنواره «علم برای همه» یک کمیته علمی-آموزشی دارد که رویکرد جشنواره را تعیین میکند و یک هیات اجرایی بزرگ دارد که فعالیتهای مرتبط با پیش، حین و پس از اجرای جشنواره را انجام میدهد.
وجه تمایز جشنواره امسال با سالهای گذشته چیست؟
امسال امیدواریم نهادهای ترویج علم بیشتری را به همکاری بگیریم و برنامهها و فعالیتهای هفته علم را در این جشنواره به گونهای تجمیع کنیم و یک برنامه مشترک ارائه دهیم، به صورتی که مرکزیت آن در تهران و شعبههای آن در شهرستانها به اجرای برنامههای جشنواره بپردازند.
در این رابطه، قدم اول شناسایی سازمانهای مختلف و جلب مشارکت آنهاست. در همین جا لازم میدانم از تمام نهادها، انجمنها، مراکز و حوزههای ترویج علم و آموزش غیر رسمی، ناشران کودک و نوجوان، هنرمندان علاقهمند به علم و تکنولوژی و سایر مراکز دعوت میکنیم با دبیرخانه جشنواره «علم برای همه» به نشانی: تهران، خ انقلاب، خ نجات اللهی، خ طالقانی، شماره 344 و شماره تلفن 88807762 تعامل برقرار کنند. این جشنواره بهترین فرصت برای ارائه فعالیتها و در معرض نمایش قرار دادن آثار برای عموم مردم است.
در پنجمین جشنواره «علم برای همه» شاهد چه اتفاق جدیدی خواهیم بود؟
اتفاق جدید امسال، فعالتر شدن بخش هنری جشنواره است. تلاش جشنواره برای نزدیک کردن فضای علم و هنر برای ارتباط با مردم است. امسال اجراهای متعدد زنده از جمله گروههای تئاتری و نیز پخش فیلم هنری، فیلم مستند و نمایش هنرهای تجسمی خواهیم داشت و امیدواریم این جشنواره آغازی باشد بر شکلگیری جریانی در این حوزه؛ چرا که مسیر ترویج علم از هنر میگذرد و علم تا نتواند با مردم ارتباط برقرار کند، برای آنها وجود ندارد.
در جشنواره امسال بخشهایی مخصوص کودکان و خانوادهها وجود دارد و رویدادهایی بازیمحور با موضوعات مختلف از جمله: جدول دورهای عنصرها، سنگ و سنگواره، مغز و.. طراحی شده است تا لحظات مفرح و آموزندهای را برای خانوادهها در کنار هم رقم بزند.
مخاطب اصلیتان در پنجمین جشنواره «علم برای همه» چه کسانی هستند؟
جشنواره علم برای همه، همانطور که از نامش پیداست، برای عموم مردم طراحی میشود، در عین حال مخاطب خاص این جشنواره خانوادهها هستند.
هر شب مسابقاتی داریم که به خانوادههای علمی جوایزی اهدا میشود. جشنواره امسال مردمیتر و در ابعاد بزرگی برگزار میشود که علاوه بر تهران، برخی شهرستانها را هم در بر میگیرد.
شما از برگزاری چنین جشنواره چه اهدافی را دنبال میکنید؟
ایجاد بستر مناسب برای رویارویی مردم با علم و تعامل و گفتوگوی مردم با متخصصان و افزایش علاقه مردم به علم اهداف اصلی این جشنواره هستند.
انتظارات برگزارکنندگان جشنواره چیست؟
جشنوارههای علمی بزرگترین گردهماییهای علمی در سراسر دنیا هستند. ما هم میخواهیم مردم را با موضوع علم دور هم جمع کنیم و این ارتباط را جشن بگیریم. انتظار ما این است که هر سال بتوانیم آدمهای بیشتری را به علم علاقهمند کنیم و کنجکاوی آنها را تحریک کنیم. امید است مردم با حضور در جشنواره علم بدانند علم چقدر میتواند در رفاه و کیفیت زندگی موثر واقع شود و چقدر میتواند آنها را به سرنوشت خودشان حاکم کند.
بطور کلی ما میخواهیم همکاری و مشارکت عمومی در حوزه علم شکل بگیرد.
جشنواره امسال رقابتی خواهد بود؟
پنجمین جشنواره «علم برای همه» هم مانند سال گذشته، رقابتی و با فراخوان همراه نخواهد بود، اما در طول هفته برگزاری، رویدادهایی خواهیم داشت که در آنها رقابت برگزار میشود و همانجا از برندگان تقدیر خواهد شد. جشنواره امسال پویا، مهیج و دوستانه خواهد بود و امیدوارم همه مخاطبان لذت ببرند.
از جشنوارههای علمی در دنیا بگویید؟
بیش از 100 جشنواره علم در اروپا و 50 جشنواره علم در آمریکا برگزار میشود. جشنوارههایی نیز هرساله در هند، امارات، روسیه، سنگاپور، ژاپن، کره جنوبی، چین، کانادا و… برگزار میشود.
مهمترین بخشهای جشنوارههای علم عبارتند از:
- نمایشگاه
- جُنگهای علمی
- نشستها وکارگاههای علمی
- سخنرانیها
- کنسرتهای موسیقی
- تورهای علمی
- بازیهای دسته جمعی
- رویداد
- تئاتر و پرفورمنس
جشنوارههای علم به شدت انعطاف پذیر هستند و کلید موفقیت آنها در این است که بنا به اقتضائات منطقهای طراحی شوند. معمولا افتخارات علمی هر منطقه یا نیازها و بحرانهای موجود جهانی یا منطقهای میتواند شروع خوبی برای یک جشنواره علم باشد.
جشنوارههای علم جزو پر مخاطبترین رویدادهای سالیانه در هر منطقه و کشوری به حساب میآیند.
این جشنوارهها به دنبال چه هستند؟
در این جشنوارهها مردم بیشتر به علم علاقه مند میشوند، حداقل یک چیز جدید یاد میگیرند، برای انجام فعالیتهای علمی تشویق میشوند. احساس ارتباط بیشتری با علم پیدا میکنند و این موجب پیگیری موضوعات علمی در آینده میشود. معمولا شرکت کنندگان در جشنوارههای علم برای اولین بار با متخصصان و دانشمندان وارد تعامل میشوند.
پیشینه جشنوارههای علمی دنیا به چه زمانی باز میگردد؟
قرن نوزدهم را شاید بتوان آغازی برای تغییر رابطه علم و جامعه در جهان دانست. در سال 1831 انجمن پیشبرد علوم بریتانیا افتتاح شد. هدف اصلی این انجمن، ترویج علم و شناساندن جایگاه و نقش علم به جامعه بود. در این زمان اولین نشستهای علمی عمومی بین مردم و دانشمندان برگزار شد. اولین نشست در سال 1860 با موضوع داروینیسم بود.
این نشستهای علمی به تدریج در سایر کشورهای اروپایی نیز رواج یافت و به مرور زمان، برنامه ملاقات و جلسات بازدیدهای مردم و دانشمندان به عنوان جشنوارههای علم شناخته شد و ساختار جدیدی به خود گرفت.
ایده اجرای جشنواره علم به صورت امروزی از کجا شروع شد؟
ایده برگزاری جشنوارههای علمی در ساختار فعلی به صورت نمایشگاهی و ابعاد بزرگ همراه با جنگها و نمایشهای علمی که برای عامه مردم باشد از ادینبورگ در سال 1989 اجرایی شد، به طوریکه این شهر همچنان پیشتاز برگزاری یکی از بزرگترین جشنوارههای علم است. در سایر کشورهای اروپایی، جشنواره معتبری چون جشنواره علم گوتنبرگ (سوئد) از سال 1997 و جشنواره “ wonderfest”در آمریکا از سال 1998 و جشنواره علم آتلانتا از سال 1999 آغاز به کار کردند.
در سالهای اخیر جشنوارههای علم با موضوعات ویژه مورد توجه قرار گرفتهاند برای مثال در آلمان دو دوره جشنواره ملی جنگهای علمی در برمن برگزار شده و اولین جشنواره بین المللی خود را با همکاری6 کشور، در تاریخ 2 تا 5 اکتبر2015 برگزار کرد.
در سالهای اخیر، جشنوارههای علمی دنیا روی چه مسائلی تاکید دارند؟
رویکردی که در سالهای اخیر در سیاستگذاری جشنوارههای علم در اروپا و آمریکا دیده میشود، تاکید بیشتر بر آمیختگی علم و هنر است. طراحی رویدادهایی که آموزش علوم نه از طریق قالبهای رایج سخنرانی و کارگاه و نشست که از طریق نمایشگاههای مختلف و کنسرتهای موسیقی و تئاترهای زنده است. درسال 2016، در رتبه بندی جشنوارههای علم در آمریکا، جشنوارهای با نام BlueDot Festival رتبه اول را به خود اختصاص داد. هدف اصلی این جشنواره آشنا کردن مردم با اکتشافات فضایی بود، ولی ابزار اصلی که برای این منظور به کار رفته بود، موسیقی بود. ایجاد یک فضای شگفت انگیز با برگزاری کنسرتهای متعدد در تمام ساعات بازدید و اجرای موسیقی زنده پر راز و رمز درمحیط گالریهای هنری با ایده فضا، برگزاری کارگاههای نقاشی، تئاترهای زنده و البته نشستهای تخصصی در چیدمان متفاوت، وجه تمایز این جشنواره بود.